Πέτρινο τοξωτό γεφύρι

βλέπε video:     

Το πέτρινο τοξωτό γεφύρι η «Παλαιοκαμάρα» που βρίσκεται στον  οικισμό Τόσκες της Πορτής και 3 χιλ.από το Μουζάκι προς Αργιθέα , χρονολογείται το 16ο αιώνα σύμφωνα με την παράδοση είναι έργο του Αγ. Βησσαρίωνος μητροπολίτη Λάρισας και πιθανότατα χτίστηκε το 1540 μ.χ. (εικόνα- 01)

Η απόλυτη ένταξη των γεφυριών στο φυσικό περιβάλλον,

Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια συνήθως είναι χτισμένα σε μια ιδιαίτερη αλλά και σε πολλές περιπτώσεις δυσπρόσιτη θέση. Εξαιτίας της δυσπρόσιτης θέσης τους αλλά και της έντονης αστυφιλίας που καταδυναστεύει την ελληνική ύπαιθρο τις περισσότερες φορές τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια δεν αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του άμεσου περιβάλλοντος των Ελλήνων και οι γνώσεις τους σχετικά με αυτά είναι περιορισμένες

έως ανύπαρκτες. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, όχι μόνο δεν είμαστε εξοικειωμένοι με αυτά αλλά δυστυχώς αγνοούμε ακόμα και την ύπαρξη τους. Έτσι πάρα πολλά έχουν περιέλθει σε αχρηστία και αναπόφευκτα έχουν γίνει βορά στη φθοροποιό δύναμη του πανδαμάτορα χρόνου.

Καθώς τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια της Ελλάδας ήταν προϊόντα της διαρκούς αλληλεπίδρασης της καλλιτεχνικής έμπνευσης του ανθρώπου με την ανέγγιχτη ομορφιά της μητέρας φύσης, σήμερα αποτελούν ένα θέμα που μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών και να γίνει αντικείμενο διεπιστημονικής μελέτης οδήγησαν τον πρωτοπόρο μελετητή τους κ. Σπύρο Μαντά (1984) να δηλώσει ότι οι άνθρωποι για να καλύψουν μια επιτακτική ανάγκη τους (αυτήν της επικοινωνίας) αναγκάστηκαν να προεκτείνουν την ίδια τη φύση, χτίζοντας αυτά τα αριστουργήματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής σε πλήρη αρμονία με το         περιβάλλον φυσικό τοπίο.

Κύριο μέλημα των αιρετών εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, του Υπουργείου Πολιτισμού, του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, άλλων Δημοσίων Υπηρεσιών αλλά και κυβερνητικών και μη οργανισμών που ασχολούνται με την πολιτιστική και την τουριστική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος της χώρας μας θα έπρεπε να είναι η ακριβής καταγραφή, η διεπιστημονική μελέτη, η συντήρηση-επισκευή, η προστασία και τέλος η ανάδειξη των πέτρινων τοξωτών γεφυριών ως μοναδικά δείγματα της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας.

Αυτοί οι αυτοδίδακτοι λαϊκοί αρχιτέκτονες εμπνέονταν από τη ρήση ότι ο πρώτος γεφυροποιός είναι η ίδια η φύση και έτσι ακολουθούσαν τους κανόνες  που η ίδια η φύση υπαγόρευε και γενικά φρόντιζαν να μην προσβάλλουν αισθητικά το φυσικό τοπίο με τις κατασκευές τους. Γι’ αυτό χρησιμοποιούσαν μόνο ντόπιες πέτρες και άλλα φυσικά δομικά υλικά, όπως ξύλο, χώμα και νερό. Είχαν εμπειρικές γνώσεις σχετικά με την ποιότητα, την αντοχή, την οικονομία, την ανακύκλωση, την επαναχρησιμοποίηση αλλά και την αισθητική των δομικών υλικών, προσδίνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο έναν ιδιαίτερα οικολογικό χαρακτήρα στις κατασκευές τους.

Η κατασκευή των πέτρινων τοξωτών γεφυριών ήταν ένα πολύ δύσκολο έργο

και γινόταν κυρίως το καλοκαίρι.

Ποιοι, όμως, ήταν αυτοί οι άνθρωποι που μπορούσαν να γίνουν χορηγοί σε ένα τόσο ακριβό κατασκευαστικό έργο; Συνήθως ήταν Έλληνες που είχαν πλουτίσει στον τόπο τους ή στο εξωτερικό από το εμπόριο, την κτηνοτροφία, κ.ά. Αρκετές φορές ήταν ο ιδιοκτήτης του παρακείμενου μύλου και αυτό γινόταν γιατί έτσι ο μυλωνάς μεγάλωνε το πελατολόγιο του, αφού ο μύλος του θα γινόταν προσβάσιμος σε κατοίκους και από τις δύο όχθες του ποταμού. Επίσης, κάποιες φορές,  είτε ένας κλέφτης ή αρματολός, είτε ένα θρησκευτικό πρόσωπο, π.χ. καλόγερος ή παπάς, αναλάμβανε εξ ολοκλήρου τα έξοδα της κατασκευής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κληρικού-χορηγού υπήρξε ο Βησσαρίων(1490-1540), ο οποίος διετέλεσε Μητροπολίτης Λάρισας (μετά το θάνατο του ανακηρύχτηκε σε Άγιο) και μέσα σε 15 περίπου χρόνια χρηματοδότησε πολλά γεφύρια το γεφύρι του Κοράκου στον Αχελώο, της Πόρτας στον Πορταϊκό,     στη θέση Τόσκες στη Πορτή και της Σαρακίνας στον Πηνειό. Τέλος, αρκετές φορές ο χορηγός ήταν ένας Τούρκος αξιωματούχος, όπως ο Καμπέρ Αγάς     στα Ιωάννινα, ο Μαχμούτ Πασάς στα Γρεβενά κ.ά.

Οι πυρετώδεις προετοιμασίες για την αναχώρηση του μάστορα είχαν αρχίσει απόπολλές μέρες πριν. Ο ίδιος ο μάστορας είχε πάει στο γύφτο του χωριού για      να επισκευάσει και να ανανεώσει τα σιδερένια εργαλεία του και για να ετοιμάσει το ζώο του για το μακρύ ταξίδι. Η νοικοκυρά και οι άλλες γυναίκες του σπιτιού είχαν επιδοθεί στις ετοιμασίες αφενός για το λιγοστό ρουχισμό που θα ’παιρνε ο μάστορας μαζί του και

αφετέρου για το αποχαιρετιστήριο τραπέζι με τη φασολάδα και τη ριζόπιτα. Επίσης, οι γυναίκες έφτιαχναν και την παραδοσιακή πίτα με τυρί και χόρτα που θα έπαιρνε στο δισάκι του ο μάστορας για τις πρώτες μέρες του ταξιδιού. Ο παπάς είχε ήδη ενημερωθεί για τα σπίτια που θα έπρεπε να ευλογήσει και όλοι οι συγγενείς ήταν από νωρίς όρθιοι για να συμμετάσχουν στο τραπέζι για το καλό ξεπροβόδισμα του μπουλουκιού. Ο νέος που θα πρωτοταξίδευε τύχαινε   ιδιαίτερης φροντίδας, αφού μερικοί συγγενείς του έδιναν διάφορα νομίσματα και οι γυναίκες του έδιναν κυδώνια ή μήλα για το δρόμο. Τέλος, στο κατώφλι της εξώπορτας του έβαζαν ένα νόμισμα που έπρεπε να δρασκελίσει και να περάσει φεύγοντας για να είναι ο δρόμος στρωμένος με χρυσό. Για το μάστορα, έβαζαν στην πόρτα ένα κλωνάρι κρανιάς μέσα σ’ ένα γκιούμι και δίπλα το θυμιατό. Μόλις ο μάστορας έφτανε στην πόρτα, κλωτσούσε το γκιούμι, ώστε έτσι γρήγορα   που χύνεται το νερό, να γυρίσει κι αυτός γρήγορα. Την κρανιά την έβαζαν για να μείνει γερός σαν την κρανιά στη ξενιτιά και το θυμιατό για να φύγουν οι δαίμονες-εμπόδια από το δρόμο του.

Εργαλεία που χρησιμοποιούσαν για τη κατασκευή τοξωτής Γέφυρας:

Βαριοπούλα

Εργαλείο του νταμαρτζή.

Σιδερένιο σφυρί μικρότερο από τη βαριά.

Χρησιμοποιείται από αρκετούς τεχνίτες.

Μαντζακούπι

Εργαλείο του νταμαρτζή. Σιδερένιο σφυρί που

χρησιμοποιείται για την κρούση της χαλύβδινης ράβδου

για την διάνοιξη φουρνέλου πάνω σε πετρώματα.

Ματρακάς

Εργαλείο του πελεκάνου. Σχετικά ογκώδες σιδερένιο

σφυρί με τετράγωνες κεφαλές και λαβή μικρού μήκους.

Χρησιμοποιείται για την κρούση σμιλών.

 (Μ)πικούνια

Εργαλεία του κτίστη (Α) και του νταμαρτζή (Β).

Χονδρά χαλύβδινα σφυριά που χρησιμοποιούνται για

το «ξάκρισμα» των λίθων (Α) και την εκσκαφή σκληρών

πετρωμάτων (Β).

Σφυρί

Εργαλείο γενικής χρήσης, το οποίο χρησιμοποιείται

από όλους σχεδόν τους τεχνίτες για διαφορετικές όμως

εργασίες.

Χτενιά ή θραπίνα

Εργαλείο του πελεκάνου.

Πλακοειδές σφυρί με δύο κωνικά άκρα κρούσης που

φέρουν δόντια.

Κασμάς

Εργαλείο του νταμαρτζή.

Σκαπτικό εργαλείο.

Σκεπάρνι

Εργαλείο του μαραγκού. Μικρό κοπτικό εργαλείο με

ξύλινη λαβή και πεπλατυσμένη λεπίδα τροχισμένη στην

εσωτερική πλευρά.

44.

Σβανάς ή χειροπρίονο

Εργαλείο του μαραγκού.

Απλό χειροπρίονο με ορθογώνια λεπίδα.48 τρινα τοξωτά γεφύρια της Ελλάδας

Βελόνια

Εργαλεία του πελεκάνου. Μακρόστενα χαλύβδινα

εργαλεία (σαν μεγάλα και χοντρά καρφιά), μήκους 20-25

εκ. με σουβλερό το ένα άκρο και επίπεδο το άλλο.

Καλέμι ή κοπίδι

Εργαλεία του πελεκάνου. Εργαλεία σαν τα βελόνια,

μήκους 15-20 εκ. με το ένα άκρο τους πεπλατυσμένο και

κοφτερό, για τη λείανση της πέτρας.

47.

Ντεσιλιδάκι

Εργαλείο του πελεκάνου. Σμίλη με λεπίδα μικρού

πλάτους με δόντια, που χρησιμοποιείται στη λάξευση

μικρών πέτρινων επιφανειών με πολλές λεπτομέρειες.

Χτένι

Εργαλείο του πελεκάνου. Σμίλη με λεπίδα μεγάλου

πλάτους με δόντια, που χρησιμοποιείται στη λάξευση

μεγάλων πέτρινων επιφανειών.

Σφήνα

Εργαλείο του νταμαρτζή. Σιδερένιο πρισματοειδές

εργαλείο που χρησιμοποιείται στη ρηγμάτωση και στη

θραύση σκληρών πετρωμάτων με κρούσεις.

Μακάπι ή Ματικάπι

Εργαλείο του νταμαρτζή. Χαλύβδινη ράβδος με κυκλική

διατομή με την οποία γίνεται η διάνοιξη φουρνέλου με

ισχυρές κρούσεις με το μαντζακούπι.

Παραμίνα

Εργαλείο του νταμαρτζή. Χαλύβδινη ράβδος με κυκλική

διατομή με την οποία γίνεται η διάνοιξη φουρνέλου με

ισχυρές κρούσεις με το μαντζακούπι.

Λοστός ή λοστάρι

Εργαλείο του νταμαρτζή.

Σιδερένιος μοχλός με κυκλική διατομή, μετακίνηση ή

μικρή ανύψωση ογκωδών λίθων.

Λοστός ξεκαλουπώματος

Εργαλείο του μαραγκού. Λοστός με το ένα άκρο

λυγισμένο και πεπλατυσμένο σε μορφή διπλού νυχιού

που χρησιμοποιείται στην αποσύνθεση ξυλότυπων.

Ζύγι (νήμα της στάθμης)

Εργαλείο του κτίστη.

Ένα βαρίδιο κωνικής μορφής δεμένο σε σχοινί, που

χρησιμοποιείται στον έλεγχο της κατακόρυφης δόμησης.

Μαλάς

Εργαλείο του κτίστη. Μεγάλο μυστρί, με ξύλινη λαβή

που χρησιμοποιείται στη λήψη και μεταφορά και

εφαρμογή κονιάματος πάνω σε τοιχοποιίες.

Μανδηλώματα

Προς την ολοκλήρωση της κατασκευής, οι μάστορες

έφτιαχναν δυο ξύλινους σταυρούς, στολισμένους με

λουλούδια, και έδεναν ένα σκοινί ανάμεσα. Όσοι ήθελαν

κρεμούσαν δώρα για τους μάστορες.

ΠΟΡΤΗ 23-10-2014

Επιμέλεια συλλογής στοιχείων
Μήλιος Θωμάς

__________________________

19.9.2020

Μέσα σε όλα τα δινά που συνέβησαν στον τόπο μας από την μανία της φύσης.

 Μετά από 500 χρόνια παρουσίας του, τα ορμητικά νερά του Πάμισου ποταμού, παρέσυραν το πέτρινο τοξότη γεφύρι "Παλαιοκαμάρα" .

 Παρότι το τελευταίο διάστημα έγιναν προσπάθειες απο όλους τους φορείς 

του Δήμου της Περιφέρειας και της Αρχαιολογίας για να σωθεί το γεφύρι, δυστυχώς δεν το προλάβαμε.